ขันหมากเบญจ์ - เบ็ง

ขันหมากเบ็ง - เบญจ์

          ขันหมากเบ็ง หรือ ขันหมากเบญจ์ คือพานพุ่มดอกไม้ที่ใช้เป็นพานพุ่มบูชาในพิธีกรรม และบูชาพระรัตนตรัยในวันอุโบสถ หรือวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา รวมทั้งการนำไปบูชาวิญญาณ บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว โดยนำไปวางไว้ตามเสารั้ววัด หรือหลักเส (ธาตุ ทำด้วยไม้แก่น แกะสลักสวยงามเจาะให้เป็นช่องสี่เหลี่ยมขนาดสี่นิ้วฟุต สำหรับบรรจุอัฐิ) ซึ่งนิยมในวันสำคัญ ทางพระพุทธศาสนา

          ขันหมากเบ็ง นิยมทำหลายรูปแบบ เช่น ขันหมากเบ็งแบบเป็นกาบ โดยใช้สามเหลี่ยมคล้ายเจดีย์ เป็นขันหมากเบ็งแบบดั้งเดิม หรือ แบบโบราณ ขันหมากเบ็งแบบนิ้ว โดยใช้นิ้วบายศรีทำเป็นแม่สี่มุม เป็นขันหมากเบ็งที่ผสมผสานและพัฒนามาจากรูปแบบของขันหมากเบ็งแบบดั้งเดิม ขันหมากเบ็งประเภทนี้ส่วนใหญ่เรียกว่า ขันหมากเบ็งประยุกต์ จะมีการประดับตกแต่งด้วยลวดลายของศิลปะงานใบตองที่วิจิตรมากขึ้น

สำหรับเครื่องบูชา ๕ อย่าง ได้แก่ หมาก พลู ธูป เทียน ข้าวตอก ดอกไม้ อย่างละ ๕ คู่ นิยมใช้เป็นเครื่องประกอบในการสักการบูชา หรือเครื่องพลีกรรม

          ดอกไม้ ซึ่งเป็นที่นิยม เช่น ดอกดาวเรือง (จะทำให้เกิดความเจริญรุ่งเรือง) ดอกสามปีบ่เหี่ยว(ดอกบายไม่รู้โรย) เชื่อว่าจะทำให้อายุมั่น ขวัญยืน ดอกรัก (ทำให้เกิดความรัก) ดอกบัว (พระรัตนตรัย)

วิธีการใช้ขันหมากเบ็ง-เบญจ์

-ใช้เป็นเครื่องสักการบูชาพระรัตนตรัย

-ใช้เป็นเครื่องสักการะอยู่ในเครื่องพลีกรรม

 ไหว้ครู บอกผี (เซ่นสรวงดวงวิญญาณ)

-บูชาวิญญาณบรรพบุรุษ โดยนำไปบูชาตาม

หลักเส (ธาตุ) ที่บรรจุอัฐิ (กระดูก)

-เป็นเครื่องให้พิจารณาเตือนคนได้ พิจารณา

เบญจขันธ์คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

         นอกจากใช้ขันหมากเบ็ง เป็นเครื่องสักการบูชาพระรัตนตรัยแล้ว ยังใช้ในการกราบไหว้ ผู้ ที่เคารพอย่างสูงอีกด้วย โดยมีเหตุผลว่า

-การกราบโดยทั่วไป เป็น “ นามธรรม ”

(เพราะเมื่อกราบเสร็จเหตุการณ์ก็ผ่านไป)

- การกราบบูชาด้วยขันหมากเบ็ง เป็น

“ รูปธรรม ” เพื่อให้การกราบคงอยู่ในรูปขันหมากเบ็ง

          ดังนั้น การกราบบูชาด้วยขันหมากเบ็ง จึงเสมือนการกราบด้วยเบ็ญจางคประดิษฐ์ เป็นเครื่องเบ็ญจขันธ์

ขันหมากเบ็งบูชาพระเจ้า ๕ พระองค์

ความหมายเชิงสัญลักษณ์ ของ ขันหมากเบ็งบูชาพระเจ้า ๕ พระองค์

๑.     ดอกข่าพุดบาน หมายถึง ความเบิกบานสราญใจของผู้ทำ และ/หรือ ผู้นำขันหมากเบ็งไปสักการบูชา

๒.     แม่บายศรี ๔ แม่ หมายถึง บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์  ทั้ง ๔ ทิศ

๓.     นิ้วทั้ง ๕ หมายถึง พระเจ้า ๕ พระองค์ ได้แก่ กกุสันโท โกนาคมโน กัสสะโป พุทธโค ศรีอริยเมตไตรโย

๔.     ห่มนิ้ว ๓ ชั้น หมายถึง พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์

๕.     ยอด ๙ แถว หมายถึง การนำไปสักการบูชาเพื่อความก้าวหน้าของตน

๖.     กรวย หมายถึง มัชฌิมาปฏิปทา ทางสายกลางของการปฏิบัติของพระพุทธศาสนา

๗.   มาลัย ๓ ชั้น หมายถึง ปริยัติ-ปฏิบัติ-ปฏิเวธ เป็นหลักสำคัญในพระพุทธศาสนา
- ปริยัติ ปริ ( รอบ ) + ยตฺติ ( ศึกษา เล่าเรียน ระเบียบคำอันควรศึกษาโดยรอบ หมายถึง พระพุทธพจน์ หรือ พระไตรปิฎก   ( รวมทั้งอรรกถา ฎีกา อนุฎีกา และคำอธิบายต่างๆ เพื่อให้เข้าใจ

ในหลักคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า )  เป็นชื่อเรียกคำสอนทั้งปวงที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติไว้
- ปฏิบัติ ปฏิ  ( เฉพาะ ) + ปตฺติ ( การถึง )

การถึงเฉพาะ   หมายถึง   สัมมาปฏิบัติ   คือการปฏิบัติชอบ  การปฏิบัติถูกต้อง ปฏิบัติตน

ตามนัยที่พระองค์ทรงสอนไว้
- ปฏิเวธ ปฏิ ( ตลอด ) + วิธ ( การแทง )

การแทงตลอด  หมายถึง  การตรัสรู้ธรรม  บรรลุมรรคผล  นิพพาน ซึ่งเป็นผลจากการศึกษาปริยัติและปฏิบัติที่ถูกต้อง เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นมาเองภายในใจของผู้ปฏิบัติ เป็นของเฉพาะแต่ละบุคคล ไม่ใช่ของเกิดได้ในสาธารณะทั่วไป

                ๘. ดอกบัว หมายถึง สัญลักษณ์แทนองค์สัมมาสัมพุทธเจ้า

ความหมายเชิงนามธรรม ของ ขันหมากเบ็งบูชาพระเจ้า ๕ พระองค์ หมายถึง การทำเครื่องสักการะ (ขันหมากเบ็ง) เพื่อบูชา "พระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ อุบัติในภัททกัปนี้"

คำว่า "กัป" หมายถึง ระยะเวลาที่ยาวนานเหลือเกินที่กำหนดว่าโลกคือสกลจักวาฬประลัย ครั้งหนึ่ง คือกำหนดอายุของโลก ท่านให้เข้าใจด้วย       อุปามาว่าเปรียบเหมือนมีภูเขาศิลาล้วน กว้าง ยาว สูงด้านละ ๑ โยชน์ (๔๐๐ เส้นหรือประมาณ ๑๖ กิโลเมตร) ทุก ๑๐๐ ปี มีคนนำผ้าเนื้อละเอียดอย่างดีมาลูบครั้งหนึ่ง จนกว่าภูเขานั้นจะสึกหรอสิ้นไป กัปหนึ่งยาวกว่านั้น

"กัป" ปัจจุบันนี้เรียกว่า "ภัททกัป" หรือ "ภัทรกัป" แปลว่า กัปเจริญ เพราะในภัททกัปจะมีพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นถึง ๕ พระองค์ คือ

          ๑. พระกกุสันธะ
          ๒. พระโกนาคมนะ
          ๓. พระกัสสปะ
          ๔. พระโคดม (คือพระพุทธเจ้าพระองค์ปัจจุบัน)
          ๕. พระศรีอริยเมตไตรย