วันอังคารที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2559

ภาษิตอีสาน


ภาษิตโบราณอีสาน
 

            ภาษิต คือ คำพูดที่ถือว่าเป็นสาระ พูดแล้วนำความสนุกสนานเบิกบานสำราญใจมาให้ และนำความสุขเจริญมาให้เมื่อประพฤติปฏิบัติตามคำพูดนั้น คำพูดนั้นเป็นทั้งร้อยแก้ว คือ คำพูดล้วน และ ประเภทร้อยกรองคือ คำพูดที่เป็นกลอน คำพูดสองประเภทดังกล่าว เมื่อจะย่อลงคงได้แก่

1.      ภาษิต คือ คำพูดล้วน เช่น กินข้าวโตอย่าโสความเพิ่น

2.      คำกลอนภาษิต คือ คำพูดที่เป็นกลอน ฟังแล้วเกิดความเพลิดเพลินเจริญใจ เช่น กุญชรช้างพลายสารเกิดอยู่ป่ายังได้มาอยู่บ้านเมืองกว้างกล่อมขุน

3.      ผญาภาษิต คือ คำพูดที่เป็นกลอนมีข้อความลับลมคมใน ฟังแล้วเกิดความคิดเป็นสองแง่สองง่าม คือ กินหนังแห้งคาคอแค้นคั่ง ใผสะเดาะออกได้ชิเอาช้างใส่คาย

4.      ปัญหาภาษิต คือ คำพูดที่เป็นปัญหา ฟังแล้วไม่เข้าใจต้องนำไปขบคิดเสียก่อน เช่น อัศจรรย์ใจแข้หางยาวสังบ่ได้ฮองนั่ง บาดกระต่ายหางก้อมก้อม สังมาได้นั่งฮอง

5.      สอย คือ คำพูดตลกโปกฮา เป็นการเสียดสีสังคม เช่น เก็บใบตองมาฮองเข้าปลูก พ่อสี้ลูกบ้านข้อยกะมี

6.      หนังสือเจือง เป็นหนังสือประเภทคำหยาบคาย หรือ เพอะ ใช้อ่านในเวลาแห่บั้งไฟ เช่น ฝันคืนนี้ฝันดีประหลาดต่าง ฝันว่าไฟลามไหม้หมอยหีนางเกลี้ยงอ่อยห่อย ยังแต่กะล้อนฮ้อนแฮ้นพอหุ้มแต่กะโมม เด้าเอย

7.      กาพย์กลอนโคลงฉันท์ เป็นคำพูดประเภทกลอน แต่มีชื่อเรียกต่างกัน เช่นเรียกเป็นกาพย์บ้าง เป็นกลอนตรง บ้าง เป็นโสกบ้าง เป็นโคลงบ้าง เป็นฉันท์บ้าง เช่น นกเขาตู้พรากคู่กะยังขัน กาวเวาวอนพรากฮังกะยังฮ้อง น้องพรากอ้ายความเดียวบ่ได้สั่ง คันบ่เอิ้นสั่งใกล้ขอให้เอิ้นสั่งไกล (ปรีชา พิณทอง.2528,1)

         

ภาษาแขมร์(เบื้องต้น)


หมวดร่างกาย

กบาล   -         หัว

กอ      -         คอ

มุก      -         หน้า

เซาะ    -         (เส้น)ผม

จร็อ โมะฮ์ -     จมูก

พเนก   -         ตา

ทเม็ง   -         ฟัน

เดาะ    -         นม

ได       -         แขน

เรียมได -         นิ้ว

ปั๊วซ์    -         ท้อง

(ซือ)ปั๊วซ์ -      ปวดท้อง

จังแก๊ะ  -         เอว

ตะโปก -         ก้น

จึ่ง(เจิง) -         ขา

บาทจึ่ง -         ตีน

 

หมวดวัน


ไงจันทร์ -        จันทร์  

ไงอังเกียระ -    อังคาร

ไงปุด   -         พุธ

ไงปรอเฮอะ -    พฤหัสบดี

ไงเซาะก -       ศุกร์

ไงเสาร์  -         เสาร์

ไงอาตึ๊ด -         อาทิตย์

 

หมวดนับเลข


มวย    -        

ปรี      -        

ไบร์     -        

ปู๊น      -        

ปรัม    -        

ปรัมมุ้ย -       

ปรัมปริน -      

ปรัมไบร์ -      

ปรัมบู๊น -       

ด็อบ    -         ๑๐

 

หมวดนับเลข


มวยตะน๊อบ     -         ๑๑

ปรี -              -         ๑๒

ไปร์ -             -         ๑๓

ปู้น -             -         ๑๔

ปรัม-             -         ๑๕

ปรัมมวยตะน็อบ          -         ๑๖

ปรัมปรี-                   -         ๑๗

ปรัมไปร์ -       -         ๑๘

ปรัมปู๊น -        -         ๑๙

เมพ็ย             -         ๒๐

เมพ็ย-มวย      -         ๒๑

สามซับ           -         ๓๐

สามซับ – มวย  -         ๓๑

แซซับ            -         ๔๐

ห่าซับ            -         ๕๐

หกซับ            -         ๖๐

 เจ็ดซับ          -         ๗๐

แปดซับ          -         ๘๐

เก้าซับ           -         ๙๐

มวยรวย         -         ๑๐๐

มวยเปรือน      -         ๑,๐๐๐

มวยเมิน         -        ๑๐,๐๐๐

มวยแสน         -         ๑ แสน

มวยเรียญ       -         ๑ ล้าน

 

หมวดสี


เคมาว์            -         สีดำ

ซอ                -         ขาว

กะฮอม           -         แดง

ลือง               -         เหลือง

เคียว             -         น้ำเงิน

คียว              -         เขียว

หมวดจีบบ่าว


มันเกิ๊ดเต -      บ่มีหรอก

เต       -         บ่

โตวเต  -         บ่ไป

โตวพอง -        ไปนำ

โตวเดกพอง(บอง)-ไปนอนนำพี่

หมวดจีบบ่าว


แซอกนังโตวรัว- เมื่ออื่นสิไปหา

แซอกนังโมวรัว-เมื่ออื่นสิมาหา

ซ็บเทอกา        - บ่ได้เฮ็ดงาน

เทอกา           -ทำงาน

สะอ๊อบ           - ซัง/เกลียด

เดก               - นอน

หมวดญาติพี่น้อง


ปะได             - สามี

ปะเปือน         - เมีย

กัมเลาะห์        - หนุ่ม

กัมมม            - ผู้สาว

แมกะเมก        - แม่ย่า

เคม็ง              - เด็กน้อย

มีง                - อา/น้า

ทม               - ป้า/ลุง

เยียย             - ยาย

เจาว์              - หลาน

ปโอนเปราะแม-น้องชาย(ของ)แม่

ปโอน             - น้อง

บอง              - อ้าย

เนียง    - ข้าพเจ้า(หญิง)

คญม    - ข้าพเจ้า(ชาย/หญิง)

ปึว      - น้องคนสุดท้อง

เม(แม) - แม่

แมจะฮ์ - แม่แก่(ยาย)

จะฮ์              - คนแก่(ยาย)

 

หมวดอาหาร


จแอ็ด เอ๊ย - อิ่มแล้ว

จงัญแจ๊ะ         - อร่อย

จ็อมโฮ็ย         - นึ่ง

จัม                - คอย /เฝ้า

ปวง              - ไข่

ชา ปวง          - ทอดไข่

ชา ซัจ โก        - ผัดเนื้อ

ซัจ                - เนื้อ

ซัจอัง             - ปิ้งเนื้อ

ชา ชัจ โก จรุก  - ผัดเนื้อหมู

หมวดเครื่องครัว


ชนัง              - หม้อ.

แชอต            - อิ่ม

เคลียนบาย – หิวข้าว

ปวง(โปง)        - ไข่

ปวง(โปงเตร็ย)  - ไข่ปลา

จแอ็ด             - อิ่ม

ดัม บาย         - หุงข้าว

โฮบ บาย เฮ้ย  - กินข้าวยัง

โฮบบายลือยเอ๊ย – กินกับหยัง

โฮบลือยแซ๊ะกเมือนอัง –กินกับ

          ปิ้งไก่

อัง เตร็ย         - ปิ้งปลา

จงัย แจ๊ะ         - แซบ เด้

กึ๊ดดัล            - คิดถึง

ละออแจ๊ะ        - งามแฮง

โตวรัวกัมเลาะ – ไปหาผู้บ่าว

ซร็อ-ลัญ บอง  - ฮักอ้าย

เนียง ซร็อ-ลัญ บอง เต -ฮักอ้ายบ่

สล็อก             - บ้าน

แซร              - นา

ซูล                - ไร่

หมวดคำ/วลี


ซอาต             - สะอาด

ลออ              - งาม

เฮาะปะเตี๊ยะ – กลับบ้าน

สรอไตร          - แกงปลา

โมวโฮปบาย    - มากินข้าว

โตวปะเตี๊ยะ     - ไปบ้าน

โตวเมอโทรทัศน์ – ไปดู ทีวี

เมอกน           - ดูหนัง

กัต               - ตัด

กัตดามเฌอ      – ตัดต้นไม้

กัตเซาะ          – ตัด(เส้น)ผม

กัตเวียงเวียง – ตัดยาว ๆ (เด้อ)

กัตไกรไกร       – ตัดสั้น ๆ

โบกละฮอง      - ตำส้ม

แซบกเจิง        - รองเท้า

 

หมวดของใช้ในบ้าน


กรัมเพลิง        -         ปืน

เพลิง             -         ไฟ

กรัมเม็ด          -         มีด

กะบวง           -     บ่วง/ช้อน

จานปราด        -         จาน

จานโปรง        -         ถ้วย

เวี๊ยะ             -         ทัพพี

ปร็อ-ฮก                   -         ปลาร้า

ชนัง              -         หม้อ

แซล              -         เกลือ

ซกอ              -         น้ำตาล

 

 

หมวดร่างกาย


ตุ๊ด      - น้อย

โทม     - ใหญ่

ทึ๊ด(ทั๊ด)          - อ้วน

สก็วม   - จ่อย

กะป็วะย         - สูง

เตียบ             - ต่ำ

กนง              - (ข้าง)ใน

กราว             - (ข้าง)นอก

ซดัม              -(ข้าง)ขวา

เชวง             - (ข้าง)ซ้าง

คางมุก           -(ข้าง)หน้า

คางกรอย        -(ข้าง)หลัง

อาว               - เสื้อ

หมวดคำ/วลี


โค                - กางเกง

โคอาว            -เสื้อผ้า

คิกโคอาว        -ใส่เสื้อผ้า

กัน.ต๊วบ         - ผ้าซิ่น

กัน.แซง - ผ้าแพร(ขาวม้า)

ซ็อมป็วต         - ผ้าถุง

ไบตรื๊อบ         - รองเท้า

ติงไบตรื๊อบ      - ซื้อรองเท้า

ติง(ข.)นม        - ซื้อขนม

ติงนมออยเนียง -ซื้อขนมให้นาง

หมวดด่าแหลก


อะขมูจ           - บักผี

อะจะแก          - บักหมา

อะจะกูด(ช.กวต)         - บักผีบ้า

อะละบาล        - บักห่า

หมวดจีบบ่าว-สาว


โตวนา  - ไปไหน

โตวริง - ไปเล่น

โตวริงสร็อกบองเฟือง –ไปเล่น  

        บ้านเอื้อยเฟือง

โตวริงเพตี๊ยะ – ไปเล่นเฮือน

โตวเดกเพตี๊ยะบอง – ไปนอน

          บ้านพี่ไหม?

โตวเต            - บ่ไปหรอก

โตวอานแซะ - ไปช่องอานน้า

โตวอานแซะโตวติงจ.รูก – ไป

ช่องอานม้า ไปซื้อหมู

จองโอ้บ                   - อยากกอด

จองเดกพอง     - อยากนอนนำ

เทิบล่ะ           - หอม(แก้ม)แน่

เทิบกำพลิงล่ะ หอมแก้มแน่

บาน เต          - บ่ ได้ หรอก

โฮบ บาย เฮ้ย  - กินข้าวยัง

โฮบบายลือยเอ๊ย – กินกับหยัง

โฮบลือยแซ๊ะกเมือนอัง –กินกับ

          ปิ้งไก่

อัง เตร็ย         - ปิ้งปลา

จงัย แจ๊ะ         - แซบ เด้

กึ๊ดดัล            - คิดถึง

ละออแจ๊ะ        - งามแฮง

โตวรัวกัมเลาะ – ไปหาผู้บ่าว

ซร็อ-ลัญ บอง  - ฮักอ้าย

เนียง ซร็อ-ลัญ บอง เต -ฮักอ้ายบ่

สล็อก             - บ้าน

 

 

 

 

หมวดตอบคำถาม


นัง เงิบ           - สิ ตาย(แล้ว)

ดัม ละฮอง       -ปลูก บักฮุ่ง

จัม ฮุย บาย     - นึ่งข้าว

ดอง ตึ๊ก                   - ตักน้ำ

งูด ตึ๊ก           - อาบน้ำ

มันเกิ๊ดตึ๊ก       - บ่มีน้ำ

ซงวต             - แห้ง

กีท่า              - เพิ่นว่า

อ๊อดเต           – บ่มีดอก

เมียนเต          – บ่แม่นดอก

มันเกิตเต        – บ่มีดอก

มันบานเต        – บ่ได้ดอก

กัมเทอ           - อย่าเฮ็ด

กัม กัม           – อย่า อย่า

ชนัม              – ปี

ปรีชนัมโมวรัว –อีก๒ปีจะมาหา

โมวเลือนเลือน   - มาเร็วเร็ว

เทอยังแจ๊ะ       - ทำอย่างนี้

เคิง               – โกรธ

หมวดคำ/วลี


เคิงออยขญมเวอ –เคียดให้ข่อยบ้อ

ซ๊บ เคิง เฮ้ย – หยุดโกรธยัง?

มนุฮ์ คจึล        – คนขี้คร้าน

มนุฮ์ ระเอง      – คนขยัน

โฮป(บาย)       - ทานข้าว

มัน สรูล - ไม่สบาย (ไม่สนุก)

กะเดา  -         ร้อน

ระเงียะ -         หนาว

พรีง     -         ฝนตก

จ็อมเริน          -เจริญ

ยัวชนังออยเนียง-เอาหม้อให้นางแน่

ยัวเวียะออยเนียง –เอาทัพพี –

เจียง แอร์        – ช่างแอร์

เจียง กัต โค อาว – ช่างตัดเสื้อผ้า

 

 

 

หมวดรสชาติอาหาร


แพอม            - หวาน

มจู                - ส้ม

เฮิ๊ล               - เผ็ด

ซ็อมลอ มจู      - แกงส้ม

ซ็อมลอ เตร็ย    - แกงปลา

โดว์ง             - มะพร้าว

ตปแต่งละออ    ตกแต่งสวยงาม

ปรัย              - เค็ม

ซาป              - จืด

 

 

หมวดสัตว์


กู/โก              - วัว

กะเบ็ย           - ควาย

จะแก             - หมา

เมยว             - แมว

ปะปิ๊ก             -  นก

กะนาเรอะก      - หนู

ปังกูย            – กะปอม

เตร็ย             - ปลา

แซะ(เซะฮ์)      - ม้า

จ.รูก              - หมู

ค.มุม             - ผึ้ง

เจ๊ก               - กล้วย

โกจ(ด็อมเร็ย)   - ช้าง

 

 

หมวดดอกไม้


พกาโกะลาป     -ดอกกุหลาบ

พกาชูก          -ดอกบัว

พกามลิฮ์         -ดอกมะลิ

พกาย            - ดาว

แค                - เดือน

ทงัย              - ตะวัน

เคมาว์ดัย        - ดินสอดำ

โกก              - แห้ง

กุมนู              - รูปวาด

กรุปเนียะ        - ทุกคน

หมวดผลไม้


ซดัป              - ฟัง

สวาย             - มะม่วง

ซาวมาว          - เงาะ

ลฮง              - มะละกอ

หมวดคำ/วลี


เคลียน           - หิว

จ็อง               - อยาก

จ็องรัย           - จัญไร

มนุฮ์จ็องรัย      - คนจัญไร

จอป              - เสียม

จ็อมเรียง         - นักร้อง

เจรียง            - ร้องเพลง

จ็อมโระฮ์        - ปนกัน(ผสม)

จอ                - เดิน

เจิ๊ต               - ใจ

โจว์ล ชนัมเถม็ย - ขึ้นปีใหม่

เจียฮ์   - ออกไป(ถอยไป)

เชวย์ง            - ซ้าย

ชดัม              - ขวา

จุฮ์                - ถ่ายอุจจาระ

เจิง               - เท้า

จุมเปียะ                   - เป็นหนี้

ชุป               - หยุด

โช                - ยืน

เชียม             - เลือด

เชอ               - ต้นไม้

เชอกูฮ์           - ไม้ขีดไฟ

เญียต            - ญาติ

เญียตซ็อนดอน  - ญาติพี่น้อง

ดองปากกา      - ปากกา

ดัมได             - ดินสอ

ดอป              - ขวด

หมวดคำ/วลี


ด็อป              - ๑๐

เดย์ก             - นอน

แดก              - เหล็ก

ติง แดก                   - ซื้อเหล็ก

เดาะฮ์            - นม

หมวดเครื่องครัว


ดัม                - หุง

ดัม บาย         - หุงข้าว

นา                - ไหน

เติ๊จ               - น้อย

โทม              - ใหญ่

โตว์จ             - เล็ก

เตือ               - เตี้ย

เตาว์ฮู            - เต้าฮู้

ติง เตาว์ฮู       - ซื้อเต้าฮู้

เตาว์อีว          - น้ำมันพืช

ปรัย              - เค็ม

เตร็ยตึกปรัย    - ปลาน้ำเค็ม

ซาป              - จืด

เตร็ยตึกซาป    - ปลาน้ำจืด

หมวดวันเดือนปี


ทงัย              - ตะวัน

งัย                - วัน

งัยนิ งัยเฮ้ย     - วันนี้วันอะไร

ทงัยตร็อง        - เที่ยงวัน

เมซิ๊ล             - เมื่อวาน

แซอก            - พรุ่งนี้

ซ็อปทงัย         - ทุกวัน

ซ็อปทงัยนิฮ์     - ทุกวันนี้

เวเลีย            - เวลา

เลงียจ            - เวลาบ่าย

ทงัยตร็อง        -เที่ยงวัน

 

ทน็อล            - ถนน

ตัวะฮ์ ซนียเพียป  -ทัศนียภาพ

เตียเฮียน        - ทหาร

ปาซา             - ตลาด

โตว ปาซา       - ไปตลาด

โตว์ ปาซา ติง เตร็ย – ไป

          ตลาดซื้อปลา

 

 

 

หมวดคำ/วลี


ตีนิฮิ์    - ที่นี่

ตีนุฮ์    - ที่นั้น

ตีปี      - ที่หนึ่ง

ตีมวย   - ที่สอง

ตุกซ็อกเวียง(แวง) – ไว้ผมยาว

ตุกซ็อก - ไว้ผม

ตู-รซับ           - โทรศัพท์

ท็อต              - อ้วน

ทม               - ใหญ่

ทง็วน            - หนัก.

สก็วม            - จ่อย

บอง              - พี่

บองเซร็ย        - พี่สาว

เนียง             - นาง

คฌม             - ข้าพเจ้า

บ็อน              - ห้อง

บ็อนตุปตึก      - ห้องน้ำ

บาต              - ครับ

บาน              - ได้

บาต บาน        - ได้ครับ

เพด็ย             - สามี

เพปือน           - ภรรยา

ติง                - ซื้อ

บาเร็ย            - บุหรี่

ปนมาน          - เท่าไร

ปะฮ์ดัย          - ตบมือ

ปร็อ-ฮก                   - ปลาร้า

เพียซา           - ภาษา

เพียซาแคมร     -ภาษาเขมร

พนุมปึญ         - พนมเปญ

เพลิง             - ไฟ

เพลียง           - ฝน

อังกรอคุณ       -ขอบคุณ

มนุฮ์              - คน

ร็อล               - ทุก ๆ

ร็อลทงัย         - ทุก ๆ วัน

ร็อล มนุฮ์        - ทุก ๆ คน

ลัวะ               - ขาย

หมวดคำ/วลี


ลีว                - เป็นโสด

ยัวพดัย          - เอาผัว

ลุปมุก            - ล้างหน้า

ลุป                - ล้าง

เลิกเลิง           - ยกขึ้น

เลิกดัย           - ยกมือ

ริง(เลง)          - เล่น

ลัวะฮ์             - ไถ่ถอน

เลงียจ            - เวลาบ่าย

ทงัยตร็อง        -เที่ยงวัน

ลฮง              - มะละกอ

โตว ว็อต         - ไป วัด

วึตทยุ            - วิทยุ

กน                - หนัง

เมอกน           - ดูหนัง

สดับ วึตทยุ      - ฟังวิทยุ

เวย               - ฮัลโหล

ซ็อมลอ(สรอ)เตร็ย - แกงปลา

ซ็องเกรียม       - สงคราม

ซ็องแวง                   - เวลานาน

ซ็อปทงัย         - ทุกวัน

ซือ กบาล        - ปวดหัว

ฮวล              - ปวดตุ๊บ ๆ

ซือ ปัวะฮ์        - ปวดท้อง

ซือ ดรัย                   - ปวดแขน

ซือ เจิง           - ปวดเท้า

เฮิม               - บวม

เทอ เฮ้ย เต     - ทำเสร็จยัง

มอ                - หมอ

กุนครู            - คุณครู

อังกรอคุณ       - ขอบคุณ

อ็อญเจิญ         - เชิญ

อาว               - เสื้อ

อาว กอ ตร็อง   - เสื้อคอตรง

อาว ดัย แวง    - เสื้อแขนยาว

เกิ๊ตชม็อกเอ็ย   - เจ้าชื่อหยัง?

 

 

หมวดวลี

กดน              - กลม

แบก              - แตก

ฮาวเอ๊ย          - ชื่อหยัง?

กันตุย            - หาง

ไกร               - สั้น

เวียง             - ยาว

โมวโอย          - มารอ

อาโบร            - บักขี้ฮ้าย

คะเนีย           - นำ

โมวคะเนีย       - นำกัน

สลา               - หมาก

ผกา              - ดอกไม้

เจก               - กล้วย

กันซอม          - ข้าวต้ม

รัวะ               - ผัก(ทั้งหมด)

ดะ                - ใส่

ปวงกรอง        - ไข่มดแดง

เดาะเมียนเตียน – นมแท้ ๆ

ปวงกรอง        - ไข่มดแดง