หัวเมืองลาว - อีสาน

หัวเมืองลาว-อีสาน ( ไต ไทยสยามบางส่วน )( ล้านช้าง - ล้านนา) หมายถึงบรรดาหัวเมืองเดิมทั้งหลายที่เคยตกอยู่ภายใต้การปกครองของสยามในอดีต และบรรดาหัวเมืองเก่าแก่ทั้งหลายที่เคยตกอยู่ภายใต้การปกครองของราชอาณาจักรล้านช้างโบราณ มาแต่ตั้งสมัยพระเจ้าฟ้างุ้มแหล่งหล้าธรณีมหาราช ซึ่งหัวเมืองลาวอีสานเหล่านี้ตั้งอยู่สองฟากฝั่งแม่น้ำโขงทั้งฝั่งซ้ายและฝั่งขวา กินอาณาเขตตั้งแต่ภาคอีสานของประเทศไทยไม่ทั้งหมด และอาณาเขตของประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว) และเวียดนามบางส่วน เช่น เดียนเบียนฟู อันประกอบด้วยลาวเหนือ ลาวกลาง และลาวใต้ พร้อมทั้งกลุ่มหัวเมืองลาวพวนเชียงขวาง และหัวพันห้าทั้งหก และยังรวมไปถึงอาณาเขตของดินแดนสิบสองจุไท ซึ่งเป็นชนเผ่า ไตใหญ่ หรือไทใหญ่ในปัจจุบัน ( ญาติกับช่วไทดำ ที่อาศัยอยู่ทางตอนเหนือของพม่าบางส่วนของอินเดีย โดยนอบยูฟนาน ตอนล่าง ) และอาณาเขตบางส่วนของราชอาณาจักรล้านนา บางเมืองที่เคยอยู่ในการปกครองของเมืองหลวงพระบาง หัวเมืองเหล่านี้ประกอบด้วยประชาชนจากหลากหลายชาติพันธุ์ ซึ่งส่วนมากมักเป็นชาติพันธุ์ลาว หรือกลุ่มชาติพันธุ์ที่ได้รับอิทธิพลทางความคิด ความเชื่อ และวัฒนธรรมลาว พร้อมทั้งอยู่ภายใต้การปกครองของเจ้านายจากราชวงศ์ลาวเป็นส่วนใหญ่ ชาติพันธุ์อื่นๆ เหล่านี้ประกอบด้วย ลาวไทอีสาน ลาวลุ่ม ลาวเทิง ลาวสูง ซึ่งแตกออกไปเป็นหลายพวก อาทิ ขะมุ (ขมุ) ข่าแจะ กระโซ่ (โซ่) กะเลิง กะตัง กะตู กะแสง (กะเสง) กะตาง กายัก ไทส่งดำ (ไททรงดำ) ไทดำ ไทแดง ไทเหนือ ไทขาว ไทภู (ผู้ไท หรือภูไท) ไทพวน ไทลื้อ บรู ลั๊วะ (ละว้า) ย้อ (ญ้อ) โย้ย โยน (ยวน) เย้า (ย้าว) แสก ข่า มอย ม้ง งวน บิด ดำ หอก ฮ้อ แซ ออง แงะ ก่อ กุ่ย เจง อิน (โอย) ละแว ละแนด ละเม็ด ละเวน ละแง แลนแตน ตะโอย ตาเลียง (ตาเหลียง) สีดา บ่าแวะ มะกอง มูเซอ สามหาง ผู้น้อย ผู้เทิงไฟ เขลา ปันลุ อาลัก เทิงน้ำ เทิงบก เทิงโคก อินทรี ยาเหียน ชะนุ ม้งลาย ม้งขาว ม้งดำ โซโล รุนี ลาวส่วย ยาเหิน ขะแมลาว แกนปานา เป็นต้น นอกจากนี้ยังประกอบไปด้วยชาติพันธุ์เขมร ส่วย กูย ไทยโคราช (ไทเดิ้ง) ไทยสยาม ไทยอยุธยาเดิม ญวณ (เวียตนามหรือแกว) หรือแกวลาว และประกอบไปด้วย ไทมลายู ที่อพยบ มาจากภาคใต้ของไทย อาจมีเชื้อสายอินเดียและคนมลายูปะปนอยู่บางส่วนใน นครศรีธรรมราช ด้วยบางส่วน

บรรดาหัวเมืองเหล่านี้ มีลักษณะทางพัฒนาการที่ยาวนาน หลากหลาย เต็มไปด้วยเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ เต็มไปด้วยสีสันทางการเมือง พหุลักษณ์ทางวัฒนธรรม ความเชื่อ ประเพณี ศาสนา ลัทธิพิธีกรรม กระบวนการทางความคิดเชิงอำนาจของนักปกครอง ระบบการปกครอง และความแตกต่างทางภูมิศาสตร์ หัวเมืองเหล่านี้ไม่เพียงแต่สร้างมหคุณูปการในการวางรากฐานของความเป็นรัฐชาติให้แก่สยาม แต่ยังสร้างความน่าตื่นเต้นและความวุ่นวายทางการเมืองการปกครองให้แก่สยามอีกด้วย เนื่องจากเจ้านายที่ปกครองบรรดาหัวเมืองเหล่านี้ มากกว่าร้อยละ ๘๐ ไม่ใช่เจ้านายในราชวงศ์ไทยสยาม และช่วงเวลาหนึ่งในประวัติศาสตร์ประเทศมหาอำนาจตะวันตกอย่างฝรั่งเศส ได้มีความพยายามเข้ามาแทรกแซงกิจการทางการเมืองการปกครองในดินแดนหัวเมืองเหล่านี้นั่นเอง แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ

เนื้อหา

·         1ประมวลนามหัวเมืองลาวอีสานและนามเจ้าเมืองทั้งหมด

·         2กลุ่มลาวใต้

·         3กลุ่มลาวเหนือ

·         4กลุ่มลาวกลาง

·         5กลุ่มอีสานลุ่มน้ำโขง

·         6กลุ่มอีสานกลาง

·         7กลุ่มอีสานเหนือ

·         8กลุ่มอีสานใต้

·         9กลุ่มเขมร

·         10กลุ่มหัวพันห้าทั้งหก

·         11กลุ่มไทยลาวโคราช

·         12กลุ่มลาวชั้นใน

·         13อ้างอิง

·         14แหล่งข้อมูลอื่น

ประมวลนามหัวเมืองลาวอีสานและนามเจ้าเมืองทั้งหมด[แก้]

การจำแนกกลุ่มหัวเมืองลาวอีสานดังต่อไปนี้ จะเป็นการจำแนกกลุ่มตามลักษณะที่ตั้ง ภูมิศาสตร์ กลุ่มชาติพันธุ์ และกลุ่มเมือง ซึ่งต่างจากการจำแนกเป็นหัวเมืองลาวฝ่ายต่างๆ เมื่อครั้งรัชการที่ ๕ เพราะการจำแนกในสมัยนั้นก็เพื่อความสะดวกในการจัดการปกครอง หัวเมืองต่างๆ นั้น มีดังนี้

กลุ่มลาวใต้

·         เมืองนครกาลจำบากนัคบุรีศรี (เมืองนครกาลจำบากนาคบุรีศรี) เจ้าเมืองคือ พระเจ้าสร้อยศรีสมุทรพุทธางกูร

·         เมืองนครจำปาศักดิ์ (เมืองเก่าคันเกิง เมืองป่าศักดิ์ หรือเมืองนครจำปาบาสัก) เจ้าเมืองคือ เจ้าพระวิชัยวรราชสุริยวงศ์ขัติยราชหรือเจ้ายุติธรรมสุนทร

·         เมืองกุสุมาลย์คีรี (เมืองกุสุมาคีรี หรือเมืองกุสุมานคีรี)

·         เมืองธาราบริวัตร (เมืองธาราบริรักษ์) เจ้าเมืองคือ พระยาภักดีศรีสิทธิสงคราม

·         เมืองมธุรสาผล เจ้าเมืองคือ พระจันทร์ศรีสุราช

·         เมืองศิริจำบัง (เมืองศรีจำบัง) เจ้าเมืองคือ เจ้าโพธิสารราชบุตร

·         เมืองสะพังภูผา (เมืองสะพังภูษา) เจ้าเมืองคือ พระราชฤทธิ์บริรักษ์

·         เมืองสุวรรณคีรี เจ้าเมืองคือ พระสุริยวงศา

·         เมืองวาปีไพรบูรณ์ (เมืองวาปีไพบูลย์) เจ้าเมืองคือ พระพิศาลสุรเดช

·         เมืองบัวบุณฑริก (เมืองบัว) เจ้าเมืองคือ พระอภัยธิเบศร์วิเศษสงคราม

·         เมืองอุทุมธารา เจ้าเมืองคือ พระสุริยวงศา

·         เมืองมูลปาโมกข์ เจ้าเมืองคือ พระวงศาสุรเดช

·         เมืองนครเพ็ง (เมืองคันซมซัว) เจ้าเมืองคือ พระจันทสุริยวงศ์

·         เมืองคำทองน้อย เจ้าเมืองคือ พระพุทธพรหมวงศา

·         เมืองคำทองใหญ่ (เมืองคำทองหลวง) เจ้าเมืองคือ พระสุวรรณราชวงศา

·         เมืองสูตนคร (เมืองสุดนคร)

·         เมืองสูตวารี (เมืองสุดวารี)

·         เมืองสีทันดร (เมืองสี่พันดอน) เจ้าเมืองคือ พระอภัยราชวงศา

·         เมืองสาละวัน (เมืองสาระวัน หรือเมืองมั่น) เจ้าเมืองคือ พระเอกราชา

·         เมืองเซลำเภา (เมืองเซลำเพา) เจ้าเมืองคือ พระณรงค์ภักดีหรือพระณรงค์ลำเพา

·         เมืองโดมประดิษฐ์ (เมืองโดดประดิษฐ์) เจ้าเมืองคือ พระดำรงสุริยเดช

·         เมืองอัตตะปือ (เมืองอิดกระบือ)

·         เมืองโพนทอง เจ้าเมืองคือ พระอินทร์ศรีเชียงใหม่

·         เมืองเชียงแตง (เมืองสตึงแตรง เมืองสตึงเตร็ง เมืองหางโขง หรือเมืองหางโค) เจ้าเมืองคือ พระอุดมเดช

·         เมืองแสนปาง เจ้าเมืองคือ พระศรีมหาเทพ

·         เมืองสะพาด

·         เมืองปากแซง

·         เมืองบังพวน เจ้าเมืองคือ พระจันทสุริยวงศ์

·         เมืองเรแดว (เมืองระแด)

·         เมืองโสก

·         เมืองซุง

·         เมืองโขง (เมืองดอนโขง) เจ้าเมืองคือ พระศรีเชียงใหม่

·         เมืองเจียม

กลุ่มลาวเหนือ

·         เมืองนครหลวงพระบางราชธานีศรีสัตนาคนหุตล้านช้างฮ่มขาว (เมืองเชียงดงเชียงทอง เมืองชวา หรือเมืองเซ่า) เจ้าเมืองคือ พระเจ้าฟ้างุ้มแหล่งธรณีมหาราช, พระเจ้าจันทรเทพประภาคุณ, พระเจ้ามหินทรเทพนิภาธร หรือพระเจ้าสักรินทรฤทธิ์

·         เมืองหงสาวดี เจ้าเมืองคือ พระยาหงษาวดี

·         เมืองวาอาฮิน

·         เมืองงานาโคก (เมืองงา)

·         เมืองเชียงขวาง (เมืองเซียงขวาง เมืองพวนเชียงขวาง) เจ้าเมืองคือ พระพนมสารนรินทร์

·         เมืองเชียงเงิน

·         เมืองเชียงกัน

·         เมืองเชียงฟ้า

·         เมืองเชียงแข็ง

·         เมืองเชียงรุ้ง (เมืองหอคำเชียงรุ้ง เมืองเชียงรุ้งแสนหวีฟ้า หรือเมืองเชียงรุ่ง)

·         เมืองนำภูน

·         เมืองนำอาย

·         เมืองจัมใหญ่

·         เมืองจัมน้อย

·         เมืองลาใหญ่

·         เมืองลาน้อย

·         เมืองบูรณ์เหนือ

·         เมืองบูรณ์ใต้

·         เมืองบุญวัง

·         เมืองกาสี

·         เมืองกว้างโฮม

·         เมืองกางล้าน

·         เมืองสะกก

·         เมืองสิงห้าว

·         เมืองหะท้าว

·         เมืองหุมวาด

·         เมืองหินงาว

·         เมืองหัวฝาย

·         เมืองปากแบ่ง

·         เมืองปากทา

·         เมืองปักแสง

·         เมืองด่านขวา

·         เมืองดอนมูน (เมืองเชียงราย)

·         เมืองทาอวย

·         เมืองโพนสิม

·         เมืองรวงใน

·         เมืองพูคูน

·         เมืองแสน

·         เมืองสุย (เมืองสูย หรือเมืองโสย)

·         เมืองสวย

·         เมืองสอน

·         เมืองไซ

·         เมืองซือ

·         เมืองมวย

·         เมืองมัว

·         เมืองเมือก

·         เมืองแมน

·         เมืองงัน (เมืองงาม หรือเมืองงาน)

·         เมืองงอย

·         เมืองเงิน

·         เมืองพาน (เมืองนาน)

·         เมืองพวน

·         เมืองพวง

·         เมืองเพียง

·         เมืองพง

·         เมืองพัว

·         เมืองแพว

·         เมืองผา

·         เมืองหิว

·         เมืองห้อ

·         เมืองหึม

·         เมืองแหง

·         เมืองคอย

·         เมืองควร

·         เมืองคูน

·         เมืองคีว

·         เมืองของ

·         เมืองไล่

·         เมืองลาม

·         เมืองลา

·         เมืองล่า

·         เมืองหล้า

·         เมืองเลิก

·         เมืองเหลือก เจ้าเมืองคือ ท้าวอูลอง

·         เมืองลุน

·         เมืองเล็ม

·         เมืองรั้ว

·         เมืองไร่

·         เมืองทุง

·         เมืองทัก

·         เมืองแถง (เมืองแถน เมืองเดียนเบียฟู เมืองนาน้อยอ้อยหนู หรือเมืองน้ำน้อยอ้อยหนู)

·         เมืองถอ

·         เมืองยอ

·         เมืองยวง

·         เมืองแปง

·         เมืองจีน (เมืองจิม)

·         เมืองดอย

·         เมืองไต

·         เมืองไว

·         เมืองบาน

·         เมืองอาย

·         เมืองนุ่น

·         เมืองเชียง

กลุ่มลาวกลาง

·         เมืองนครจันทบุรีศรีสัตนาคนหุตอุตมราชธานี (เมืองนครหลวงเวียงจันทน์ เมืองจันทบุรี หรือเมืองจันทปุระ) เจ้าเมืองคือ สมเด็จพระเจ้าอภัยพุทธบวร ไชยเชษฐามหาราช

·         เมืองบริคัณฑนิคม (เมืองปริคัณหนิคม)

·         เมืองทุรคมหงส์สถิตย์ (เมืองทุละคม หรือเมืองธุรคมหงสถิตย์)

·         เมืองประชุมพนาลัย (เมืองประชุมวนาลัย หรือเมืองประชุม) เจ้าเมืองคือ พระศรีสุรศักดิ์สุนทร

·         เมืองมหาชัยกองแก้ว (เมืองมหาชัยก่องแก้ว)

·         เมืองภูวานากระแด้ง เจ้าเมืองคือ ท้าวเทพกัลยา

·         เมืองพระน้ำรุ่งเชียงสา (เมืองนามฮุง เมืองน้ำรุ่ง เมืองพระน้ำรุ่ง หรือเมืองผาน้ำรุ่งเชียงสา)

·         เมืองทรายฟองหนองคำแสน (เมืองทรายฟอง เมืองทรายฟองเทพนคร เมืองซายฟอง หรือเมืองหาดซายฟอง)

·         เมืองกวนกู่กวนงัว เจ้าเมืองคือ ท้าววิไชยทรงยศ หรือเจ้าฟ้ามุงเมือง

·         เมืองจำพรแก้งกอก (เมืองจุมพอน เมืองจอมพอน เมืองจำพอน หรือเมืองชุมพรแก้งกอก)

·         เมืองลำเนาหนองปรือ (เมืองน้ำเนา เมืองลำเนาหนองผือ หรือเมืองลำเนาหนองผี)

·         เมืองคันธบุรี (เมืองคันทบุรี) เจ้าเมืองคือ ท้าวฮ่อม

·         เมืองศรีโคตรบอง (เมืองเก่าท่าแขก เมืองโคตรบอง หรือเมืองศรีโคตรบูร) เจ้าเมืองคือ เจ้าพระยานครหลวงพิชิตราชธานี ศรีโคตรบูรหลวง หรือพระยาศรีโคตรบอง

·         เมืองสองคอนดอนดง (เมืองสองคอน) เจ้าเมืองคือ พระจำเริญพลรบ

·         เมืองสุวรรณเขต (เมืองสะหวันนะเขต)

·         เมืองสุวรรณภูมิ

·         เมืองสุพรรณอ่างทอง

·         เมืองเซกะตาก

·         เมืองเซกะปอง (เมืองกะปอง หรือเมืองกะป๋อง) เจ้าเมืองคือ ท้าวไชยเชษฐ์

·         เมืองเซบั้งไฟ (เมืองปากเซบั้งไฟ)

·         เมืองซะนะคาม (เมืองชนะคาม)

·         เมืองหลวงโพนสิม (เมืองโพนสิม) เจ้าเมืองคือ เจ้าจันทรสุริยวงศ์

·         เมืองหลวงปุงเลง (เมืองหลวงปุงลิง หรือเมืองหลวงหมูเลง) เจ้าเมืองคือ ท้าวพระปทุม

·         เมืองหนองสามหมื่น

·         เมืองยมราช

·         เมืองตะบองขอน (เมืองกะบอง หรือเมืองโคตรบอง)

·         เมืองลหารน้ำ (เมืองละหานน้ำ)

·         เมืองปากกะดิง

·         เมืองวังอ่างคำ (เมืองวังอั่งคำ หรือเมืองวังคำ)

·         เมืองวังมน (เมืองวังมล)

·         เมืองเวียงแก

·         เมืองคำเกิด เจ้าเมืองคือ พระคำก้อน หรือพระลำดวน

·         เมืองคำม่วน (เมืองคำม้วน) เจ้าเมืองคือ พระยอดเมืองขวาง

·         เมืองคำอ้อ

·         เมืองคำเขียว

·         เมืองคำใหญ่

·         เมืองคำเหนือ

·         เมืองเชียงคำ

·         เมืองเชียงฮ่ม (เมืองเซียงฮม หรือเมืองเชียงรม) เจ้าเมืองคือ ท้าวนี หรือท้าวบัว

·         เมืองผาบัง

·         เมืองผาได

·         เมืองไผ่หนาม (เมืองเวียงคำ หรือเมืองไผ่ล้อม) เจ้าเมืองคือ พระยาเภา หรือพระยาเวียงคำ

·         เมืองโพนโฮง

·         เมืองพะลาน (เมืองพลาน หรือเมืองพ้าลั่น)

·         เมืองหินบูน (เมืองหินบูรณ์ เมืองปากหินบูน หรือเมืองฟองวิน)

·         เมืองหอมท้าว เจ้าเมืองคือ เพียติ้วซอย หรือท้าวติวซอย

·         เมืองปากซัน

·         เมืองปากซวย

·         เมืองปากวาง

·         เมืองโสบัด

·         เมืองเซโปน (เมืองตะโปน)

·         เมืองบึงกอง

·         เมืองวัง

·         เมืองว่า

·         เมืองรม (เมืองฮม)

·         เมืองลาน

·         เมืองแสก (เมืองแซก) เจ้าเมืองคือ ท้าวคานบุดดี

·         เมืองแสน

·         เมืองพิน (เมืองพิณ)

·         เมืองพอง (เมืองพ้อง เมืองพวง หรือเมืองชนบุรี) เจ้าเมืองคือ ท้าวบัวศรีราชวงษ์

·         เมืองนอง (เมืองลนอง)

·         เมืองหมอก

·         เมืองโม

·         เมืองออ

·         เมืองฮ่อ

·         เมืองหาว

·         เมืองหาง (เมืองทาง)

·         เมืองบ่อ

·         เมืองกัน

กลุ่มอีสานลุ่มน้ำโขง

·         เมืองนครบุรีราชธานี (เมืองนครพนม เมืองลครพนม เมืองนคร หรือเมืองละคร) เจ้าเมืองคือ พระเจ้าขัติยวงศาราชบุตรมหาฤๅไชย ไตรทศฤๅเดช เชษฐบุรีศรีโคตรบูรณ์หลวง หรือพระยาพนมนครานุรักษ์ สิทธิศักดิ์เทพฤๅยศ ทศบุรีศรีโคตรบูรหลวง

·         เมืองไชยสุทธิ์อุตมบุรี (เมืองไชยบุรี หรือเมืองชัยบุรี) เจ้าเมืองคือ พระไชยราชวงศา

·         เมืองพาลุกากรภูมิ เจ้าเมืองคือ พระอมรฤทธิธาดา

·         เมืองมุกดาหารบุรี (เมืองมุกดาหาร หรือเมืองบังมุก) เจ้าเมืองคือ เจ้าพระยาจันทศรีสุราชอุปราชามันธาตุราช, เจ้าจันทรเทพสุริยวงศ์ ดำรงรัฐสีมา มุกดาหาราธิบดี หรือ พระยาศศิวงศ์ประวัติ

·         เมืองมรุกขนคร (เมืองมฤคนคร) เจ้าเมืองคือ พระยานันทเสนหรือพระบรมราชา

·         เมืองกุสุมาลย์มณฑล เจ้าเมืองคือ พระอรัญอาสา หรือพระนรินทรภักดีศรีสิทธิสงคราม

·         เมืองโพธิไพศาลนิคม (เมืองโพธิสาร หรือเมืองโพธิ์อาศาล) เจ้าเมืองคือ พระไพศาลเสนานุรักษ์ หรือ ท้าวเสมาอนุรักษ์

·         เมืองภูวดลสอาง (เมืองภูวดลสะอาง หรือเมืองภูวดลสอางค์)

·         เมืองจำปาชนบท (เมืองพังโคน) เจ้าเมืองคือ พระบำรุงนิคมเขต หรือพระปทุมเทวาพิทักษ์

·         เมืองรัตนวาปี เจ้าเมืองคือ พระรัตนเขตรักษา

·         เมืองกุมภวาปี (เมืองเอกชะทีตา หรือเมืองทีตานคร) เจ้าเมืองคือ พระวรฤทธิฤๅไชย

·         เมืองบึงกาฬวาปี (เมืองบึงกาฬ หรือเมืองบึงกาจน์)

·         เมืองสว่างแดนดิน เจ้าเมืองคือ พระสิทธิศักดิ์

·         เมืองสกลนคร (เมืองสกลทวาปี หรือเมืองหนองหารเชียงใหม่) เจ้าเมืองคือ พระยาประจันตประเทศธานี ศรีสกลานุกรักษ์ อรรคเดโชชัย อภัยพิริยากรมพาหุ หรือ พระยาประเทศธานี

·         เมืองเรณูนคร (เมืองเว) เจ้าเมืองคือ พระแก้วโกมล

·         เมืองวาริชภูมิ เจ้าเมืองคือ พระสุรินทรบริรักษ์

·         เมืองวานรนิวาส เจ้าเมืองคือ พระราชประชาราฎร์รักษา

·         เมืองอากาศอำนวย เจ้าเมืองคือ หลวงผลานุกุล

·         เมืองพรรณานิคม (เมืองพันนานิคม) เจ้าเมืองคือ พระเสนาณรงค์

·         เมืองอาจสามารถ (เมืองอาฑมาต) เจ้าเมืองคือ หลวงเอกอาสา

·         เมืองโพนพิสัย เจ้าเมืองคือ พระยาโพนพิสัยสรเดช หรือพระยาสุนทรธรรมธาดา

·         เมืองศรีเชียงใหม่

·         เมืองหนองหารใหญ่ (เมืองหนองหานหลวง) เจ้าเมืองคือ พระพิทักษ์เขื่อนขันธ์

·         เมืองหนองหารน้อย (เมืองหนองละหาร หรือเมืองหนองหาร) เจ้าเมืองคือ พระพิทักษ์เขตต์ขันธ์

·         เมืองธาตุพนม (เมืองปะนม เมืองพนม หรือเมืองโคตะปุระ) เจ้าเมืองคือ เจ้าขุนรามราชรามางกูร หรือหลวงปราณีพุทธบริษัท

·         เมืองท่าอุเทน เจ้าเมืองคือ พระศรีวรราช

·         เมืองท่าบ่อเกลือ (เมืองท่าบ่อ) เจ้าเมืองคือ พระกุประดิษฐ์บดี

·         เมืองรามราช (เมืองลำ) เจ้าเมืองคือ พระอุทัยประกาศ, พระอุทัยวิเศษสุนทร หรือพระไชยกุมาร

·         เมืองคำผักแพรว เจ้าเมืองคือ เจ้าฟ้าแหล่

·         เมืองหนองสูง เจ้าเมืองคือ พระไกรสรราช

·         เมืองหนองคาย (เมืองลาหนองคาย หรือเมืองหล้าหนองคาย) เจ้าเมืองคือ พระปทุมเทวาภิบาล

·         เมืองโพนแพน (เมืองโพนแพง) เจ้าเมืองคือ พระพิชัยสุริยวงศ์

·         เมืองพานพร้าว (เมืองพันพร้าว เมืองธารพร้าว หรือเมืองพั่งพ่าว)

·         เมืองพะโค (เมืองปะโค) เจ้าเมืองคือ พระยามาลัย

·         เมืองกาสี (เมืองแมด)

·         เมืองเวียงคุก (เวียงคุคำ หรือเวียงคำ) เจ้าเมืองคือ หมื่นกางโฮง

·         เมืองเวียงงัว

·         เมืองเวียงนกยูง (เวียงปากห้วยโมง)

·         เมืองปากก่ำ เจ้าเมืองคือ หลวงป่าศักดิ์สิทธิผล

·         เมืองคาง

·         เมืองฮาม เจ้าเมืองคือ ท้าวบัว

·         เมืองภูเงิน เจ้าเมืองคือ ท้าวจารย์โคตร

กลุ่มอีสานกลาง

·         เมืองสุวรรณภูมิราชบุรินทร์ (เมืองสุวรรณภูมิ) เจ้าเมืองคือ พระรัตนวงศา

·         เมืองจตุรพักตร์พิมาน (เมืองหงษ์) เจ้าเมืองคือ พระธาดาอำนวยเดช

·         เมืองพยัคฆภูมิพิสัย (เมืองเสือ หรือเมืองพยัคฆภูมิ) เจ้าเมืองคือ พระศรีสุวรรณวงศา

·         เมืองพนมไพรแดนมฤค เจ้าเมืองคือ พระดำรงฤทธิไกร

·         เมืองมหาสารคาม (เมืองตักสิลานคร) เจ้าเมืองคือ พระเจริญราชเดชวรเชษฐมหาขัติยพงศ์ รวิวงศ์สุรชาติ ประเทศราชธำรงค์รักษ์ศักดิ์กิติยศไกร ศรีพิชัยเทพวรฤทธิ์พิษณุพงศ์ปรีชา สิงหาบุตรสุวัฒนานคราภิบาล

·         เมืองกันทรวิชัย (เมืองคันธารราษฎร์) เจ้าเมืองคือ พระปทุมวิเศษ

·         เมืองกุลุนทนคร

·         เมืองชลบถวิบูลย์ (เมืองชนบถ หรือเมืองชลบถ) เจ้าเมืองคือ พระยาจันตประเทศ

·         เมืองเสลภูมินิคม (เมืองเสลภูมิ) เจ้าเมืองคือ พระนิคมบริรักษ์

·         เมืองรัตนนคร เจ้าเมืองคือ เพียเมืองแพน หรือท้าวแพ

·         เมืองอุตรนคร เจ้าเมืองคือ พระยาอุตรนคร หรือท้าวเพีย

·         เมืองเกษตรสมบูรณ์ เจ้าเมืองคือ พระไกรสิงหนาท

·         เมืองเกษตรวิสัย เจ้าเมืองคือ พระศรีเกษตราธิไชย

·         เมืองโกสุมพิสัย (เมืองกุสุมพิสัย) เจ้าเมืองคือ พระสุนทรพิพิธ

·         เมืองกมลาไสย (เมืองกมลาสัย) เจ้าเมืองคือ พระราษฎรบริหาร หรือพระราชบริหารเกษ

·         เมืองกุดสิมนารายณ์ (เมืองกุฉินารายณ์ หรือเมืองกุสินนาราย) เจ้าเมืองคือ พระธิเบศรวงศา

·         เมืองอำนาจเจริญ เจ้าเมืองคือ พระอมรอำนาจ

·         เมืองอุดรธานี

·         เมืองบำเหน็จณรงค์ เจ้าเมืองคือ พระฤทธิฤๅชัย

·         เมืองมัญจาคีรี เจ้าเมืองคือ จางวางเอกพระยาพฤติคุณธนะเชษ

·         เมืองธวัชบุรี เจ้าเมืองคือ พระธำรงไชยธวัช หรือพระธำนงไชยธวัช

·         เมืองสหัสขันธ์ เจ้าเมืองคือ พระประชาชนบาล

·         เมืองวาปีปทุม เจ้าเมืองคือ พระพิทักษ์นรากร

·         เมืองฟ้าแดดสูงยางเมืองฟ้าแดด เจ้าเมืองคือ พระยาฟ้าแดด/เมืองสงยาง เจ้าเมืองคือ พระยาสงยาง

·         เมืองกาฬสินธุ์ เจ้าเมืองคือ พระยาไชยสุนทร

·         เมืองท่งศรีภูมิ (เมืองทุ่ง เมืองท่ง หรือเมืองทุ่งศรีขรภูมิ) เจ้าเมืองคือ เจ้าจารย์แก้วมงคล

·         เมืองท่าขอนยาง เจ้าเมืองคือ พระสุวรรณภักดี

·         เมืองคำเขื่อนแก้ว เจ้าเมืองคือ พระรามนรินทร์

·         เมืองคำพองน้อย (เมืองน้ำพอง)

·         เมืองภูแล่นช้าง (เมืองภูแดนช้าง หนือเมืองภูแลนค้าง) เจ้าเมืองคือ พระพิไชยอุดมเดช

·         เมืองภูวานเถ้า (เมืองภูพานเถ้า)

·         เมืองภูวานปาว (เมืองภูพานปาว)

·         เมืองแซงบาดาล เจ้าเมืองคือ พระศรีสุวรรณ

·         เมืองยศสุนทร (เมืองยโสธร) เจ้าเมืองคือ พระสุนทรราชวงศา มหาขัตติยชาติ ประเทศราชทวาเวียง ดำรงรักษศักดิยศทฤๅไกร ศรีพิชัยสงคราม

·         เมืองจัตุรัส (เมืองสี่มุม หรือเมืองแก้วจตุ) เจ้าเมืองคือ พระยานรินทรสงคราม

·         เมืองชัยภูมิ (เมืองไชยพูม หรือเมืองไชยภูมิ์) เจ้าเมืองคือ พระยาภักดีชุมพล

·         เมืองภูเวียง (เมืองกู่เวียง หรือเมืองภูเวียน)

·         เมืองภูเขียว เจ้าเมืองคือ พระไกรสีหนาท

·         เมืองผ้าขาว

·         เมืองพันนา

·         เมืองขอนแก่น (เมืองขามแก่นนคร) เจ้าเมืองคือ พระยานครศรีบริรักษ์บรมราชภักดี ศรีศุภสุนทร หรือพระนครบุรีรักษ์

·         เมืองโขงเจียง (เมืองโขงเจียม) เจ้าเมืองคือ พระกำแหงสงคราม

·         เมืองขามเฒ่า เจ้าเมืองคือ เจ้าเมืองแสน

·         เมืองคอนสาร เจ้าเมืองคือ หลวงวิชิตสงคราม

·         เมืองร้อยเอ็ด (เมืองร้อยเอ็ดประตู เมืองเวียงฮ้อยเอ็ดประตู หรือเมืองสาเกตนคร) เจ้าเมืองคือ พระยาขัติยวงศา พิสุทธาธิบดี หรือพระยาขัติยวงศา เอกาธิกะสตานันต์

·         เมืองเสมียะ (เมืองเสมียร์ หรือเมืองเสมี๊ยะ)

·         เมืองเปือยใหญ่

·         เมืองเชียงเครือ (เมืองยางเครือ) เจ้าเมืองคือ พระยาเชียงเครือ

·         เมืองเชียงโสม เจ้าเมืองคือ พระยาจันทราช หรือ พระยาเชียงโสม

·         เมืองเชียงสาเจ้าเมืองคือ พระยาเชียงสา

·         เมืองเชียงสร้อยเจ้าเมืองคือ พระยาเชียงสร้อย

·         เมืองเชียงเหียนเจ้าเมืองคือ พระยาเชียงเหียน

·         เมืองเชียงขวง (เมืองเชียงขวาง)

·         เมืองเชียงดี

·         เมืองสีแก้ว เจ้าเมืองคือ ขุนจอม น้องพญาขอม หรือ พระยาสีแก้ว

·         เมืองเพ็ง

·         เมืองเพ็ญ

·         เมืองพล

·         เมืองไพ

·         เมืองเสียบ (เมืองเขียบ)

·         เมืองคอง

·         เมืองทอง

·         เมืองบัว

·         เมืองหงษ์

·         เมืองเปือย

กลุ่มอีสานเหนือ

·         เมืองวิเชียรบุรี (เมืองศรีเทพ เมืองศรีถมอรัตน์ เมืองท่าโรง หรือเมืองอภัยสาลี) เจ้าเมืองคือ พระศรีถมอรัตน์, พระยาประเสริฐสงคราม หรือพระยาเลิศสงคราม

·         เมืองเพชรบูรณ์ เจ้าเมืองคือ พระเพชรพิชัยปลัด หรือพระเพชรพิชภูมิปลัด

·         เมืองวังสะพุง (เมืองสะพุง)

·         เมืองไชยบาดาล (เมืองชัยบาดาล) เจ้าเมืองคือ พระชัยบาดาล

·         เมืองเซไล (เมืองเลย) เจ้าเมืองคือ หลวงศรีสงคราม

·         เมืองทรายขาว (เมืองซายขาว หรือเมืองซาย)

·         เมืองเชียงคาน (เมืองเซียงคาน) เจ้าเมืองคือ พระศรีอรรคฮาต หรือขุนคาน

·         เมืองแก่นท้าว

·         เมืองด่านซ้าย เจ้าเมืองคือ พระแก้วอาสา แสง

·         เมืองหล่มสัก (เมืองลม หรือเมืองลุ่ม) เจ้าเมืองคือ พระยาสุริยวงษา

·         เมืองหล่มสัก (เมืองหล่ม)

·         เมืองปากเหือง เจ้าเมืองคือ พระอนุพินาศ

·         เมืองบัวชุม (เมืองบวชชุม) เจ้าเมืองคือ พระนครไชยสินนรินท

กลุ่มอีสานใต้

·         เมืองอุบลราชธานีศรีวนาลัยประเทศราช (เมืองอุบลราชธานี) เจ้าเมืองคือ พระปทุมวรราชสุริยวงศ์, พระประทุมสุรราช หรือเจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์ ดำรงรัฐสีมา อุบลราชธานีบาล

·         เมืองนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน (เมืองหนองบัวลำภู เมืองหนองบัวลุ่มภู หรือเมืองกุมุทสัย) เจ้าเมืองคือ เจ้าปางคำ หรือ เจ้าพระวรราชภักดี

·         เมืองเสนางคนิคม เจ้าเมืองคือ พระศรีสินธุสงคราม

·         เมืองเขมราฐธานี (เมืองเขมราช) เจ้าเมืองคือ พระเทพวงศา

·         เมืองพิมูลมังษาหาร (เมืองพิบูลมังสาหาร) เจ้าเมืองคือ พระบำรุงราษฎร

·         เมืองตระการพืชผล เจ้าเมืองคือ พระอมรดลใจ

·         เมืองชานุมานมณฑล เจ้าเมืองคือ พระผจญจตุรงค์

·         เมืองมหาชนะชัย เจ้าเมืองคือ พระเรืองไชยชนะ

·         เมืองพนานิคม เจ้าเมืองคือ พระจันทรวงศา

·         เมืองวารินชำราบ เจ้าเมืองคือ พระกำจรจตุรงค์

·         เมืองเกษมสีมา (เมืองเสมสีมา หรือเมืองม่วงสามสิบ) เจ้าเมืองคือ พระพิไชยชาญณรงค์

·         เมืองสะพังสี่แจ (เมืองสระสี่แจ่ง)

·         เมืองจำปานคร

·         เมืองเดชอุดม เจ้าเมืองคือ พระศรีสุระ หรือพระศรีสุริยะ

·         เมืองดอนมดแดง

·         เมืองเซซะนาด

·         เมืองโพนผิงแดด (เมืองโพนพิงแดด)

·         เมืองพระนาราย

·         เมืองพะนาเทียน

·         เมืองพะสะเขียน

·         เมืองพะสาด

·         เมืองพะลง

กลุ่มเขมร

·         เมืองสุรพินทนิคม (เมืองสุรพิณนิคม) เจ้าเมืองคือ พระสุรพินทนิคมานุรักษ์

·         เมืองศรีขรภูมิพิไสย (เมืองศรีขรภูมิ หรือเมืองจารพัตร) เจ้าเมืองคือ พระศรีขรภูมานุรักษ์

·         เมืองอุทุมพรพิไสย (เมืองอุทุมพรพิสัย) เจ้าเมืองคือ พระอุทุมพรเทศานุรักษ์

·         เมืองรัตนบุรี (เมืองเตา) เจ้าเมืองคือ พระศรีนครเตา หรือพระศรีนครชัย

·         เมืองกันทรลักษณ์ เจ้าเมืองคือ พระกันทรลักษ์บาล

·         เมืองกันทรารมณ์ (เมืองกันทรารมย์) เจ้าเมืองคือ พระกันทรานุรักษ์

·         เมืองชุมพลบุรี เจ้าเมืองคือ พระฤทธิรณยุทธ

·         เมืองราษีไศล (เมืองศรีไสล) เจ้าเมืองคือ พระผจญปัจนึก

·         เมืองพนมศก

·         เมืองพนมรุ้ง

·         เมืองพระตระบอง (เมืองพระตะบอง)

·         เมืองพรหมขันธ์ (เมืองจงกัล หรือเมืองจงกัลป์) เจ้าเมืองคือ พระยาสุรินทภักดีศรีประภัยสุมล

·         เมืองศรีสระเกษ (เมืองสระกำแพงโพนสามขา) เจ้าเมืองคือ พระยาวิเศษภักดี หรือพระยารัตนวงศา

·         เมืองศรีโสภณ

·         เมืองสูตรนิคม

·         เมืองเสียมราฐ (เมืองเสียมเรียบ)

·         เมืองมะโนไพร (เมืองมะลูเปร) เจ้าเมืองคือ พระมโนจำนง

·         เมืองบุรีรัมย์ (เมืองแปะ)

·         เมืองสุรินทร์ (เมืองคูปะทายสะมันต์) เจ้าเมืองคือ พระยาสุรินทร์ภักดีศรีณรงค์จางวาง หรือพระสุรินทรภักดีศรีไผทสมันต์

·         เมืองสังฆะ (เมืองสังขะ หรือเมืองโคกอัจจะ) เจ้าเมืองคือ พระสังฆะบุรีศรีนครอัจจะ หรือพระยาสังขบุรีศรีนครอัจ

·         เมืองสนม

·         เมืองพลขัน

·         เมืองขุขันธ์ (เมืองคูขันธ์ หรือเมืองปราสาทสี่เหลี่ยมดงลำดวน) เจ้าเมืองคือ พระไกรภักดีศรีนครลำดวน

กลุ่มหัวพันห้าทั้งหก

·         เมืองละแนงหนองกาง (เมืองสแนนหนองกาง)

·         เมืองหัวเมือง เจ้าเมืองคือ ท้าวกง

·         เมืองซำเหนือ

·         เมืองซำใต้ เจ้าเมืองคือ องเวียน

·         เมืองสบแอด (เมืองแอด) เจ้าเมืองคือ เพียคำ

·         เมืองเชียงค้อ (เมืองเซียงค้อ) เจ้าเมืองคือ องเวียน

·         เมืองซาง

·         เมืองซ่อน

·         เมืองโสย เจ้าเมืองคือ พระยาอีสารอุตไท สุรินทฦๅไชยเตชนะสงคราม, พระยาสุรินทา, พระยาคำ, ตีเวียนกง หรือตีเวียนทุกทุม

·         เมืองสม

·         เมืองแวน

·         เมืองวา

·         เมืองฮุง เจ้าเมืองคือ เพียพล

·         เมืองฮัง

·         เมืองบัว เจ้าเมืองคือ เพียไซ

·         เมืองเปา เจ้าเมืองคือ เพียฮม

·         เมืองอ้อ

·         เมืองพูน

·         เมืองงาย

·         เมืองมวก

·         เมืองฉิม

·         เมืองเหยียบ

กลุ่มไทยลาวโคราช

·         เมืองนครราชสีมา (เมืองโคราช เมืองคอนราช หรือเมืองโคราฆปุระ) เจ้าเมืองคือ เจ้าพระยากำแหงสงคราม รามภักดี อภัยพิริยบรากรมพาหุ, ออกญากำแหงสงครามรามภักดีพิรียภาหะ หรือเจ้าพระยานครราชสีมา

·         เมืองนครจันทึก (เมืองจันทึก) เจ้าเมืองคือ พระนคร

·         เมืองปักธงชัย (เมืองปัก หรือเมืองปักทุงไชย) เจ้าเมืองคือ พระยาวงศาอรรคราช

·         เมืองพุทไธสง (เมืองหมากเฟืองหนองหัวแรด) เจ้าเมืองคือ พระเสนาสงคราม

·         เมืองด่านขุนทด (เมืองพันชนะ)

·         เมืองโนนลาว (เมืองโนนไทย หรือเมืองสันเที๊ยะ)

·         เมืองโนนวัด (เมืองกลาง)

·         เมืองพิมาย (เมืองวิมาย หรือเมืองปราสาททมกลาง) เจ้าเมืองคือ กรมหมื่นเทพพิพิธ

·         เมืองตะลุง (เมืองตะลุมดอ หรือเมืองประโคนชัย) เจ้าเมืองคือ พระยาตลุง

·         เมืองสูงเนิน

·         เมืองโชคชัย (เมืองกระโทก)

·         เมืองบัวใหญ่ (เมืองนอก)

·         เมืองนางรอง (เมืองนะรอง) เจ้าเมืองคือ พระยานางรอง

กลุ่มลาวชั้นใน

·         เมืองพนมสารคาม เจ้าเมืองคือ พระพนมสารนรินทร์

·         เมืองเวียงบึงพระงาม (เมืองเวียงบึงพระราม)

·         เมืองสุรพินทนิคม

·         เมืองสระบุรี

·         เมืองเพชรบุรี

·         เมืองสุพรรณบุรี

·         เมืองปราจีนบุรี

·         เมืองราชบุรี

·         เมืองพนัสนิคม

·         เมืองสมุทรปราการ

·         เมืองลพบุรี (เมืองละโว้ หรือเมืองลวะปุระ)

·         เมืองนครไทย
ค้นคว้าเพิ่มเติมที่ https://www.facebook.com/ร้อย-เรียงเรื่อง-เมืองน้ำยืน-1109983835733860/